Σουλτάνος όταν ξέσπασε η επανάσταση ήταν ο Μαχμούτ Β΄, "ο σημαντικότερος ηγεμόνας της τελευταίας φάσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας". Ήταν το τρίτο στη σειρά μέλος της οικογένειάς του μεταρρυθμιστής σουλτάνος. Από το θρόνο είχαν ήδη περάσει ο ξάδερφός του κι ο αδερφός του, αλλά με κατάληξη διόλου ευχάριστη για τους ίδιους. Ήταν πολύ δύσκολο να προσπαθήσεις να κάνεις μεταρρυθμίσεις σε ένα απηρχειωμένο σύστημα που οι γενίτσαροι και οι θρησκευτικοί ηγέτες πάλευαν να κρατήσουν όρθιο, αποφεύγοντας τους νεωτερισμούς από την άπιστη Ευρώπη. Οι συγγενείς του Μαχμούτ πλήρωσαν με τη ζωή τους την προσπάθειά τους να γκρεμίσουν τις συντηρητικότατες δομές της αυτοκρατορίας. Ο Μαχμούτ όμως ήταν άλλη περίπτωση.
Η αυτοκρατορία βρισκόταν σε ελεεινή κατάσταση το 1821. Εκτός από την απόσχιση της Αιγύπτου υπό τον Μεχμέτ Αλή και την αποστασία του Αλή Πασά, είχε τρομερά πορβλήματα με την εξέγερση στην Περσία, ενώ από την πλήρη συντριβή της από τη Ρωσία την έσωζε μόνο η υποστήριξη των άλλων Δυνάμεων. Τακτικός στρατός δεν υπήρχε. Αυτός ήταν η μεγαλύτερη απειλή για τους γενίτσαρους και το ιερατείο της Πόλης, άψογα εξυπηρετούμενους από το απηρχειωμένο σύστημα.Οι γενίτσαροι και οι γαζήδες επί χρόνια θυμούνταν να ξεχνούν την υποχρέωση στράτευσής τους και η συγκέντρωση στρατευμάτων επαφείετο στην καλή θέληση και την οργανωτικότητα των κατά τόπους πασάδων. Η ελληνική επανάσταση εξυπηρετούσε απόλυτα τους σκοπούς του υπολογιστή Μαχμούτ. Τα οχυρά δεν είχαν προμήθειες, ούτε είχαν συντηρηθεί από τον καιρό του ενετικού πολέμου (εκατό χρόνια πριν), τα πλοία δεν ήταν σε κατάσταση να αποπλεύσουν, οι γενίτσαροι αρνήθηκαν ξανά να στρατευτούν...
Ήταν μιας πρώτης τάξεως αφορμή να ξεφορτωθεί τους Φαναριώτες, επί αιώνες μεσάζοντες μεταξύ της Πύλης και των Δυνάμεων. Το κενό στη διπλωματία και την πολιτική έπρεπε να καλυφθεί άμεσα - προφανώς από Οθωμανούς. Με τον τρόπο αυτό, κοιμίζοντας το ιερατείο, κατάφερε να ξεπεράσει τον ισλαμικό αφορισμό όσων μάθαιναν τις γλώσσες των χριστιανών. Σύντομα, μια νέα ιεραρχική τάξη, αποτελούμενη από Οθωμανούς, έκανε την εμφάνισή της και ανέλαβε τα ηνία της χώρας, με τις ευλογίες των συντηρητικών που δεν είδαν την παγίδα του σουλτάνου. Το πρώτο βήμα προς τον εκσυγχρονισμό είχε γίνει. Το δεύτερο θα ακολουθούσε μετά από τέσσερα χρόνια, αλλά θα ήταν καταλυτικό.
Μέχρι το 1825 είχε γίνει πασιφανές ότι η αυτοκρατορία δεν μπορούσε με τίποτα να καταστείλει την ελληνική επανάσταση σε στεριά και θάλασσα. Όλοι γνωρίζουμε για τις καταστροφές του Ιμπραήμ στην Πελ/σο, αλλά όχι αυτό που παιζόταν στα παρασκήνια. Η προσέγγιση με την Αίγυπτο δεν ήταν μια τυχαία κίνηση του σουλτάνου. Ο Μαχμούτ βρήκε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να καταδείξει στο ιερατείο και τους συντηρητικούς τις δυνατότητες των νεωτερισμών που είχαν συντελεστεί στην Αίγυπτο - ενώ επί τέσσερα χρόνια η εικόνα που έφτανε στην Κων/λη ήταν η πλήρης αδυναμία του υπάρχοντος συστήματος να πετύχει έστω και το παραμικρό. Η συμμαχία με την Αίγυπτο άλλαξε άρδην την κατάσταση.
Μέσα σε ένα χρόνο, συντηρητικοί και μη αντελήφθησαν τη διαφορά. Κάσος, Σάμος, Ψαρά αποτελούσαν παρελθόν για τους επαναστάτες, ο Ιμπραήμ αποβίβασε το τακτικό του σώμα στη Μεθώνη και σάρωσε τα πάντα στο πέρασμά του, προτού περάσει στο Μεσολόγγι για να σφίξει την πολιορκία που είχε ξεκινήσει ο Ρεσίτ Πασάς (Κιουταχής). Η υπόθεση ήταν ξεκάθαρη : απαιτούνταν αλλαγές και μάλιστα ραγδαίες. Ο Μαχμούτ Β΄ χρόνια περίμενε τη στιγμή...
...αλλά ήταν εξαιρετικά προσεκτικός. Οι μεταρρυθμίσεις φόρεσαν ξανά τον πέπλο του παρελθόντος και οι κλασικές κινήσεις προπαγάνδας άνθισαν και πάλι : το ηρωικό παρελθόν, οι παραδόσεις που χάνονται, οι κρίσιμες στιγμές, αναβίωση των ένδοξων ημερών κλπ κλπ κλπ. Στα πλαίσια αυτά, δημιουργήθηκε για πρώτη φορά τακτικός στρατός από Οθωμανούς και μόνο, ενώ οι γενίτσαροι διατάχθηκαν να ενσωματωθούν ή να διαλυθούν. Προτίμησαν να εξεγερθούν, αλλά η τελευταία πραξικοπηματική τους κίνηση σε διάστημα έξι αιώνων πνίγηκε στο αίμα και σήμανε το τέλος του θεσμού, με τις ευλογίες μάλιστα του πρώτου Μουφτή. Ο αέρας των αλλαγών σήκωσε μετά το ιερατείο, τους Μπεκτατσήδες, τους τεκέδες, τα ισλαμικά ιδρύματα, το φέσι, τους πολλούς στρατηγούς. Ύστερα από όλα αυτά, ο Μαχμούτ Β΄ κατάφερε επιτέλους να μείνει μόνος κυρίαρχος στην αυτοκρατορία.
Αυτό που χρειαζόταν τώρα ήταν η εισαγωγή εκπαιδευτών και εμπειρογνωμόνων από τη Δύση, αλλά είχε ένα αγκάθι στις σχέσεις του με τις Δυνάμεις : την ελληνική επανάσταση. Ο Μαχμούτ πολύ θα ήθελε να υπέγραφε την ίδια στιγμή το διάταγμα της απελευθέρωσης, αλλά το πλήθος θα τον έτρωγε ζωντανό. Ίσως λοιπόν η ρωσική εισβολή που έφερε το χρυσό γένος στην Αδριανούπολη και η συντριβή στο Ναυαρίνο να ήρθαν ξανά την κατάλληλη στιγμή. Ο σουλτάνος μπόρούσε πλέον να απεμπλακεί από την υπόθεση με ελάχιστο κόστος και να ανοίξει το δρόμο στο Ταντζιμάτ - τη μεταρρύθμιση. Η ακούσια προσφορά της ελληνικής επανάστασης στην Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ανεκτίμητη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου