Μανιχαίοι - Β Μέρος

Οι Παυλικιανοί είπαμε ότι μεταφέρθηκαν από το Βασίλειο Β στη Θράκη και τη Μακεδονία για να ενισχυθούν δημογραφικά οι ευρωπαϊκές επαρχίες. Ο αυτοκράτορας που εξάρθρωσε το βουλγαρικό βασίλειο δεν φανταζόταν τις επιπτώσεις της απόφασής του. Εξήντα χρόνια μετά, η πρωτεύουσα θα σπαρασσόταν από θεολογικές έριδες, αλλά η υπόθεση εξελίχθηκε πολύ περισσότερο. Οι νέες περιοχές των Παυλικιανών, πλέον Βογομίλων, αποτελούσαν πέρασμα στην πορεία από την Ευρώπη στην Ανατολή. Αυτόν ακριβώς το δρόμο έπαιρναν οι σταυροφόροι, προς και από τους Αγίους Τόπους. Για άλλη μια φορά, μια αίρεση μεταδόθηκε μέσω του στρατού σε περιοχές πολύ απομακρυσμένες από την πηγή. Το νέο κέντρο της αίρεσης των Βογομίλων στη δύση θα ήταν η πόλη του Άλμπι στο Λανγκαντόκ, στη νότια Γαλλία, από όπου πηραν και το όνομά τους οι οπαδοί : Αλβηγινοί. Πιό γνωστοί όμως έγιναν ως Καθαροί...

Το πασίγνωστο επώνυνό τους το όφειλαν στην αντίληψή τους ότι ήταν οι μόνοι καθαροί χριστιανοί, οι μόνοι που πραγματικά απείχαν από κάθε απόλαυση και κάθε έργο του Σατανά. Όπως και οι μανιχαϊστές της αρχαιότητας, οι Καθαροί προχώρησαν το επίσημο δόγμα περί ασκητισμού και εγκράτειας πολλά βήματα παραπέρα. Κατέληξαν να μην καλλιεργούν την εύφορη γη τους, να μην συνευρίσκονται σεξουαλικά μεταξύ τους ούτε καν οι σύζυγοι, να απαγορεύουν την τεκνοποιία. Όπως είναι φυσικό, αν ακολουθείτο με αυστηρότητα το δόγμα των Καθαρών, η αίρεση θα εξέλιπε από προσώπου γης μέσα σε μία γενιά, λόγω της φυσικής εξαφάνισης των μελών της και της μη αναπαραγωγής του. Το κλειδί της επιβιώσης ήταν η ύπαρξη Καθαρών "δύο ταχυτήτων", των αυστηρών, που τηρούσαν πιστά τις απαγορεύσεις, και των "συμπαθούντων" που τους ενίσχυαν και τους συντηρούσαν στη ζωή. Έτσι λοιπόν, από θρησκευτική σέχτα, οι Καθαροί εξελίχθηκαν σε κίνημα υπέρ της ευταξίας της κοινωνίας, ενώ μετά σε καταγγελία κατά του υπάρχοντος καθεστώτος, σε διαμαρτυρία, σε κίνηση προς μια άλλη μορφή κοινωνίας. Οι Καθαροί ύψωσαν τη φωνή τους μαζί με όσους αντιδρούσαν στην εκκοσμίκευση του κλήρου και την υποκρισία της κοινωνίας. Εξαιρετικά επικίνδυνες εξελίξεις για τη δυτική Ευρώπη του 12ου αιώνα.

 Στο Λανγκαντόκ δεν υπήρχαν δουλοπάροικοι κάποιου βασιλιά, καθώς η περιοχή δεν ανήκε σε κάποιο βασίλειο. Δίπλα στις ελεύθερες κοινότητες δρούσαν βαρώνοι ως υποτελείς διαφορετικών ηγεμόνων, όπως του Αραγκόν, της Γερμανικής αυτοκρατορίας, της Γαλλίας. Από το Λανγκαντόκ και την Τουλούζη κατάγονταν οι περισσότεροι σταυροφόροι του 11ου και 12ου αιώνα, εκεί ο ξεπεσμός του κλήρου ήταν καταφανέστατος και οι αντιδράσεις εναντίον του πλήθαιναν. Το ίδιο το όνομα της περιοχής δεν σημαίνει κάτι άλλο παρά "το μέρος που ομιλείται η γλώσσα του Οκ", μια από τις δύο βασικές διαλέκτους της σλυγχρονης γαλλικής, αλλά τότε ουδεμία σχέση είχε με τη γλώσσα του βορρά. Ήταν λοιπόν μια εξαιρετική ευκαιρία για το Γάλλο βασιλιά να ενσωματώσει την περιοχή στην επικράτειά του, το ίδιο όμως επιθυμούσε και ο βασιλιάς του Αραγκόν. Για τον Πάπα οι αιρέσεις ούτως ή άλλως ήταν καταδικαστέες και στον υλικό κόσμο και στη μεταθανάτιο ζωή. Προφανώς λοιπόν, οι Καθαροί βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα : η επόμενη σταυροφορία δεν είχε στόχο τη μακρινή ανατολή, αλλά τη νότια Γαλλία...

Προηγουμένως, η προσπάθεια να επιλυθεί το ζήτημα μέσω της θεολογίας είχε αποτύχει. Το κίνημα κέρδιζε όλο και περισσότερους οπαδούς, είχε μάλιστα συγκληθεί η πρώτη Αλβηγινή σύνοδος στο Λανγκαντόκ, υπό τις ευλογίες του Έλληνα Καθαρού "Πάπα" από την Κωνσταντινούπολη, Νικήτα. Η υποδειγματική ζωή των Εκλεκτών και των Πιστών Καθαρών δεν άφηνε περιθώρια αμφισβήτησης των προθέσεών τους από την καθολική εκκλησία. Ωστόσο, όταν το κίνημα ξεκαθάρισε ότι, όπως οι πρώτοι χριστιανοί, δεν είχε καμία διάθεση να συνυπάρξει, αλλά η πίστη επέβαλε την καταστροφή της "βλάσφημης εκκλησίας του σταυρού", όταν ο πρώτος καθολικός επίσκοπος εκδιώχθηκε από την έδρα του, ο Ιννοκέντιος Γ  κήρυξε ιερό πόλεμο εναντίον τους το 1207.

Δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση. Είκοσι χρόνια διαρκούς πολέμου και ανελέτηων σφαγών από τις δύο πλευρές τελείωσαν μόνο με την προσάρτηση της περιοχής στο γαλλικό στέμμα. Η αντίληψη των τοπικών παραγόντων, βαρώνων και αξιωματούχων, ήταν ότι, ανεξαρτήτως Καθαρών ή Καθολικών, το όλο θέμα ήταν μια προκεκαλυμμένη εισβολή στα εδάφη τους. Την ίδια άποψη μοιραζόταν και ο βασιλιάς του Αραγκόν : ο Πέτρος Β΄, περίφημος για τη συντριβή των μουσουλμάνων της Ιβηρικής, προεξέχων μέλος της μάχιμης χριστιανοσύνης, σκοτώθηκε έξω από τα τείχη του Μουρέ, πολεμώντας στο πλευρό του Λανγκαντόκ εναντίον των εισβολέων, δηλαδή των ίδιων των καθολικών, αν και καθολικός ο ίδιος...Στο πλευρό του βρίσκονταν οι Ιωαννίτες ιππότες, ενώ οι Ναϊτες, πολύ φυσιολογικά, στην αντίπαλη παράταξη, απέναντι από τους ανταγωνιστές τους.

Παρά τις αναβιώσεις της αίρεσης ανά τους αιώνες, ίσως το πιο σημαντικό επακόλουθο της ύπαρξής της ήταν ένας νέος θεσμός καταστολής αντιφρονούντων. Ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος εξέδωσε νομοθεσία που ταύτιζε κάθε αίρεση με εσχάτη προδοσία κατά του ηγεμόνα. Ο πάπας Γρηγόριος Θ αρνήθηκε να παραχωρήσει στον αυτοκράτορα τη δικαιοδοσία να πατάσσει τις αιρέσεις (και τη δυνατότητα να απαλλάσσεται από ανεπιθύμητα πρόσωπα, κατηγορώντας τα για συμμετοχή σε αιρέσεις). Αντιθέτως, όρισε ότι μόνο εκκλησιαστικές αρχές θα μπορούσαν να αποφασίζουν καταδίκη για αίρεση. Είναι η γνωστή Ιερά Εξέταση...